Lầu Bà Cố Hỷ Thượng Động Nương Nương tọa lạc tại ấp Ba Động, xã Trường Long Hòa, thị xã Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh, là một trong những di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh mang đậm bản sắc văn hóa dân gian và tín ngưỡng truyền thống của người dân vùng biển Nam Bộ. Trải qua hàng trăm năm tồn tại, nơi đây không chỉ là điểm tựa tâm linh thiêng liêng của người dân địa phương mà còn là chứng tích lịch sử đáng quý, phản ánh sâu sắc đời sống văn hóa, xã hội và tinh thần yêu nước của nhân dân trong suốt các thời kỳ lịch sử.
Theo truyền thuyết dân gian, Bà Cố Hỷ là một người phụ nữ có tâm đức lớn, luôn giúp dân cứu bệnh, phổ độ chúng sinh, truyền dạy đạo lý sống thiện lành. Sau khi mất, Bà thường hiển linh che chở dân làng, nhất là ngư dân lênh đênh ngoài biển. Chính vì vậy, người dân đã lập Lầu Bà để thờ phụng, tỏ lòng biết ơn và cầu mong sự phù hộ độ trì. Trải qua thời gian, đức tin vào Bà ngày càng lớn, và Lầu Bà trở thành trung tâm tín ngưỡng quan trọng không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cộng đồng. Tên gọi “Thượng Động Nương Nương” được người Hoa tại địa phương gọi một cách trang trọng, thể hiện sự tôn kính và xem Bà như một vị mẫu thần thiêng liêng có quyền năng trong trời đất.
Lầu Bà được xây dựng với kiến trúc dung hòa giữa nét truyền thống Việt và ảnh hưởng văn hóa người Hoa – những cộng đồng cùng sinh sống tại vùng đất này. Không gian thờ phụng trang nghiêm, hài hòa giữa tự nhiên và kiến trúc, với tầng trệt là nơi đặt bàn thờ chính của Bà Chúa Xứ và các vị hộ pháp, trong khi tầng lầu thờ linh cốt Bà Cố Hỷ – nơi linh thiêng nhất chỉ được mở vào những dịp lễ lớn. Trước Lầu Bà là miếu thờ Nam Hải Đại Càn Tướng Quân – tức cá Ông, một biểu tượng tâm linh đặc trưng của ngư dân miền biển, thể hiện sự giao thoa giữa tín ngưỡng thờ mẫu và thờ cá Ông – nét đặc trưng của văn hóa vùng ven biển Nam Bộ.
Không chỉ là nơi thờ phụng, Lầu Bà còn từng là một địa điểm gắn liền với các hoạt động cách mạng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Với vị trí địa lý thuận lợi, lại gần biển và kín đáo trong rừng dương, Lầu Bà từng được các chiến sĩ cách mạng chọn làm nơi tổ chức họp bí mật, huấn luyện, cất giấu vũ khí và lương thực. Có giai đoạn nơi đây dự trữ đến bảy tấn gạo phục vụ kháng chiến. Lầu Bà trở thành nơi chứa đựng cả niềm tin tâm linh lẫn tinh thần yêu nước, là biểu tượng cho sự gắn kết giữa tôn giáo, dân tộc và cách mạng.
Hằng năm, vào dịp Rằm tháng Giêng âm lịch, lễ hội Vía Bà được tổ chức trọng thể tại Lầu Bà với sự tham gia của hàng ngàn người dân địa phương và du khách thập phương. Lễ hội diễn ra với nhiều nghi thức truyền thống như dâng hương, rước kiệu, múa lân, múa bóng rỗi, biểu diễn hát bội… tạo nên không gian văn hóa phong phú, đặc sắc và đậm chất Nam Bộ. Đây không chỉ là dịp để người dân cầu an, cầu phúc mà còn là cơ hội để thế hệ trẻ hiểu và trân trọng hơn những giá trị truyền thống của quê hương.
Với những giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh sâu sắc, năm 2015, Lầu Bà Cố Hỷ Thượng Động Nương Nương đã được UBND tỉnh Trà Vinh công nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh. Đây là sự ghi nhận xứng đáng đối với công trình tâm linh có vai trò quan trọng trong đời sống của người dân Trường Long Hòa nói riêng và Trà Vinh nói chung. Đồng thời, điều này cũng mở ra cơ hội cho việc bảo tồn, tôn tạo và phát triển di tích trở thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình du lịch tâm linh kết hợp văn hóa biển, giúp địa phương khai thác tốt tiềm năng du lịch một cách bền vững.
Ngày nay, Lầu Bà không chỉ là một di tích mà còn là nơi hội tụ linh khí, tâm linh và lịch sử. Mỗi người dân khi đến đây đều mang theo sự thành kính, lòng biết ơn và niềm tin vào sự an lành, thịnh vượng. Giữa vùng đất đầy gió biển và nắng mặn, nơi rừng dương xanh biếc nối dài ra đến biển cả, Lầu Bà vẫn lặng lẽ hiện diện, như một minh chứng sống động cho sự giao thoa giữa tín ngưỡng và đời sống, giữa quá khứ và hiện tại.
Thị đoàn Duyên Hải
